Beste F, M T, R, K-M, M,
Met Friesland heb ik een ambivalente relatie. In mijn jeugd heb ik traumatische ervaringen opgedaan met Friezen, maar als ik er ben, vind ik het er prachtig en geniet ik ook wel van de nuchterheid en stugheid van de mensen daar. Maar hoe dan ook ervaar ik een muur tussen Holland en Friesland.
Hoe groot was dan ook mijn verbazing toen ik las dat er in Leeuwarden een tentoonstelling plaatsvond (2008) met de titel Behind Walls… Mijn nieuwsgierigheid werd extra geprikkeld toen bleek dat de expositie over het Oost-Europa gaat van voor 1989, voor de val van de muur. Ik zette al mijn aarzelingen opzij en nam de trein naar Leeuwarden. In Meppel echter blijkt de muur tussen Friesland en de rest van Nederland nog aardig hoog, want de trein rijdt niet verder en word ik gedwongen via Groningen te reizen. Na vier uur bereik ik dus via een flinke omtrekkende beweging mijn doel en wandel ik naar het Fries museum. Leeuwarden blijkt een gewoon Nederlands provinciestadje te zijn met veel banken, prestigieuze hoogbouw en sjieke horeca. Ik word in het museum uiterst vriendelijk behandeld en loop een paar uur tussen de beelden van een Europa dat ik zo vaak beleefde in de 80er jaren.
De inleiding op de tentoonstelling meldt: ‘Trotse portretten van ‘de werknemer van de maand’, clandestiene foto’s van geregisseerde volksbijeenkomsten. Reclamefoto’s van niet verkrijgbare producten, verboden foto’s van naakte vrouwen. Behind Walls geeft een fascinerend beeld van leven en fotografie in de Socialistische heilstaat. In een uitgebreide presentatie is te zien hoe fotografen in het Oostblok de wereld om zich heen ervoeren en welke weerslag het gebrek aan vrijheid had op hun werk. Met bijdragen van 35 fotografen uit 12 landen brengt Noorderlicht een wereld tot leven die in 1989 ophield te bestaan.’
Als ik weer buiten ben op de zonnige Turfmarkt in het vrije Leeuwarden word ik me bewust hoe groot het contrast was tussen het Oost-Europa en Nederland van toen. Het voelt als nostalgie, als een verloren liefde die voor eeuwig is verdwenen. Ik zal geen heimwee hebben naar de onvrijheid en de repressie die er heerste. Ik zal niet terugverlangen naar de lege schappen in de supermarkt of naar de vette worst. Een beetje mis ik de ironie in leuzen als ‘Die Lehre von Marx ist allmächtig weil sie wahr ist‘. Maar wat ik wel echt mis is de saamhorigheid, de warmte die voortkomt uit verlangen naar vriendschap en nooit uit financiële berekening. Ik mis de rol van de kerk, die mensen werkelijk een vrijplaats bood vanuit het bijbelse perspectief van uittocht uit de onderdrukking. Ik mis de spiegel die mij telkens weer werd voorgehouden als ik vol trots over onze vrijheid en ongedwongenheid vertelde. Wat zou ik graag hun commentaar horen op onze huidige financiële crisis, de uit de hand gelopen huizenprijzen en vooral de nationalisering van banken. Het is al weer zo lang geleden en het commentaar van mijn ex-DDR vrienden nu is al net zo als de reacties hier: vol angst voor verlies van geld. Na die paar uur onderdompeling in het oude Oostblok kan ik het niet uitstaan dat de solidariteit, de relatieve rechtvaardigheid en gelijkheid zijn weggegooid, tegelijk met de onderdrukking en de onvrijheid.
Zo veel moeite ik moest doen om Leeuwarden te bereiken ‘achter de muur’, zo eenvoudig is het om terug te keren naar Amsterdam, zonder stremmingen en vertragingen. Ik moet toegeven dat het contrast, die muur tussen Friesland en Holland in mijn hoofd zit, maar gelukkig zie ik nog wel steeds de schoonheid van het land. Maar ik kan het niet accepteren dat met het vallen van de muur tussen Oost en West de kracht en de schoonheid van dat Oosten voor altijd is verdwenen.
Met hartelijke groet, Dik
