Beste M, B, F, M, Y, E,

Nergens in de wereld heb ik zo veel weerstand tegen een camera ervaren als in Marokko. Mensen kan je er alleen fotograferen als je een band met ze opgebouwd hebt, of stiekem. En beveiligingscamera’s heb ik er niet gezien. Misschien zit nog ergens diep in hen de angst dat beelden van jezelf een magische werking kunnen hebben zoals in Afrika wel gebeurt. Dat een foto van jezelf een deel van jou is en dus vreemden invloed kunnen uitoefenen op jouw leven door middel van die foto.

Ik denk dat de angst voor het verschijnen van jouw eigen beeld, ergens waar jezelf er geen invloed meer op hebt, deels ligt in de categorie van de Afrikaanse magische angst. Al in 1949 waarschuwde George Orwell in zijn roman ‘1984’ tegen massale registratie van camera’s en de gevolgen daarvan voor de persoonlijke levenssfeer. Mede door dit boek is er veel aarzeling geweest om cameraregistratie in te voeren in de openbare ruimte die volgens velen de criminaliteit zou kunnen indammen. Zo’n 15 jaar wordt er nu uitgebreid mee geëxperimenteerd met zeer wisselend succes.

In 1984 maakten we een filmpje ‘The watching eye’. Een man met een helm op voor een TV-scherm en een toetsenbord roept mensen op straat tot de orde als die dingen doen die niet passen in de strakke structuur van het land. Ook kan hij ze op die manier elimineren. Soms rijdt hij op zijn brommer door de stad en spreekt ze live dreigend toe. Als hij weg is, wordt zijn plaats achter de TV ingenomen door Big Sister die dan de helm op zet en iedereen kan zien en horen. Dus ook Big Brother zelf. Op een dag elimineert ze de macht van Big Brother door een eenvoudige druk op de knop: Bigr Brother wordt zelf geëlimineerd. Hierna grijpt de nieuwe Big Sister de macht en geeft vervolgens iedereen de opdracht elkaar lief te hebben i.p.v. elkaar in de gaten te houden.

Ik zat als kind op een gereformeerde school waar tijdens de bijbelles nog al eens het ‘alziend oog van God’ op de proppen kwam; een schoolplaat met zondige mensen waarboven een driehoek met een groot oog er in, het oog van God die alles ziet. “Dus kijk maar uit als je stout bent”. Ik heb mij van dit godsbeeld bevrijd, van dit magische denken. Net als mijn geweten, zit ook dat alziend oog in mijzelf.

Maar zit de angst voor camerabeelden die van mij overal in de stad worden geregistreerd dan ook tussen mijn oren, is het magisch Afrikaans denken? Of is dat oude godsbeeld plots toch waar geworden? En kan ik me wel bevrijden van dat oog? Het aardige is, dat er steeds meer onderzoek naar buiten komt waaruit blijkt dat het cameratoezicht geen effect heeft op de criminaliteit. Alleen het gevóel van veiligheid wordt er door vergroot. Het alziend oog van God heeft denk ik precies zo gewerkt. Ik hoop dat we ons binnenkort kunnen bevrijden van al die magische camera’s in de stad; of er nu een Big Brother of een Big Sister zit te kijken kan me niet schelen.

Met hartelijke groet, Dik