Beste J,

Rond de verkiezingstijd spreken we vaak over kiezen. Dat is nog wel wat anders dan gaan stemmen. Keuzes maken is een zware taak in het leven en de een is er beter in dan de ander.

In 2003 maakte jij, met de kelder-tiener-groep, een bizar filmpje over een partij ‘Vampire’ op een partijcongres. Ja, toen al. Aan de ene kant gaat het over doelstellingen van een politieke partij maar ook over de absurditeit van populariteit. Maar de vraag blijft hoe we toch een betere wereld kunnen realiseren. Waar moeten we toch voor kiezen!

Ik was ‘s een paar dagen in Venetië; ik bezocht de Biënnale, de tweejaarlijkse belangrijkste beeldende kunst tentoonstelling van de wereld. Op verschillende plekken in de stad zijn landen vertegenwoordigd. Het Ierse paviljoen laat een installatie zien van Richard Mosse. Het is een installatie van film en geluid die op 6 verschillende doeken wordt geprojecteerd. Het doet op indringende wijze verslag van de burgeroorlog in Congo. Het is gefilmd op infrarood film, oorspronkelijk bedoeld voor oorlogsdoeleinden om verborgen doelen en soldaten te kunnen vinden. Door de aard van het filmmateriaal neigen de kleuren naar rood, het bloedige karakter van de burgeroorlog versterkend; de burgeroorlog tot kunst verheven.

De normaliteit van het geweld en de dood zijn hartverscheurend. Mensen lopen langs een dode soldaat alsof het een doodgereden duif is. Maar als een klein kind is gestorven in een slachtpartij, loopt het hele vluchtelingen kamp uit; achter het geïmproviseerde kistje, achter de in der haast aangestelde priester die van afvalstukjes hout een kruisje timmerde. Onwennig houdt hij het kruisje vast. Tranen rollen over het grafje aan de rand van het vluchtelingen dorp; tenten, stokken met plastic als huizen. Ondertussen sterven in de bossen in de omgeving honderden soldaten per dag. 5 miljoen doden, afgerond, in de afgelopen 15 jaar. Weten ze hier nog wat goed en kwaad is? Waar kunnen deze mensen nog op hopen?

Mijn verstand houdt op. Ik loop naar buiten, de betoverende schoonheid en rijkdom van Venetië weer in. Overtochtje met een gondel, kop koffie, chocolade croissant. Ik weet het niet meer; hoe moet het in hemelsnaam met de wereld. Er is wanhoop in me, maar ook woede; dit kan toch niet, dit mag toch niet! Weet ik nog wel wat schoonheid is, mooi of lelijk; wat goed en kwaad is? Ik weet het echt niet meer. Waar kan ik nog op hopen?

Ik herken mijn gevoel in de woede van Jezus; het omver smijten van de tafeltjes van de wisselaars in de tempel, maar meer nog in de woede van Jezus in het verhaal De man met de verlamde hand, die op Sabbat wordt genezen. En Jezus roept: “doe niet zo bekrompen!” En daar verlang ik ook naar; verlangen naar het te weten hoe het moet in de wereld, hoe het moet om weer leven te krijgen in die dooie hand van mij die niet meer weet hoe ik moet handelen, het goede moet doen. Het is of Jezus tegen míj zegt ‘steek je hand uit naar je medemens dan komt er vanzelf weer leven in je’.

Het is zoals Gerrit Komrij het zegt in zijn laatste gedicht dat hij schreef voor zijn dood: niet kiezen is grijs, is niks; kies toch voor zwart of wit; ik citeer:

Maar wat als heel de wereld grijs zou zijn, geen zwart, geen wit? Dat is mijn grootste vrees. Dan was ik lam en had ik niet eens pijn. Dan zag ik medemensen die nooit kiezen. Dan lost de kamer op in het gordijn. Dan raakt de wereld leeg.

Voel ik in Komrij’s gedicht ook woede, heilige woede? Weet hij ook hoe het moet; weet ook hij wat goed of kwaad is, of laat hij de interpretatie van wat zwart of wit, kwaad of goed is, juist aan mij over… ALS ik maar kies?

Maar ik wil toch het goede kiezen; wat is dan het goede?

De psycholoog, filosoof Erich Fromm schreef het interessante boek ‘de revolutie van de hoop’. Hij definieert hoop als ‘een bepaalde zijns-toestand, het is een innerlijke gereedheid, een toestand van intense paraatheid, een voortdurend beschikbaar actief-zijn’. Klaar om de hoop waar te maken, zal ik maar zeggen. Vervolgens ‘Waar geen hoop meer is, daar heeft het leven opgehouden te bestaan. Hoop is een element dat inherent is aan het leven zelf, aan de dynamiek van de menselijke geest. Hoop hangt nauw samen met een ander element van de menselijke levensstructuur: vertrouwen; vertrouwen is het weet hebben van de werkelijke mogelijkheid, het besef van wat op handen is. Het vertrouwen is de grondslag van de hoop’. Mooi is, dat Fromm zich vervolgens afvraagt of een kind dat op het punt staat geboren te worden, niet hoopt op het leven buiten de baarmoeder? Hoopt het niet op een gegeven moment te kunnen staan en lopen? Natuurlijk ‘weten we niet’, jazeker we komen ter wereld vanuit een niet-weten. En steeds worden we in ons leven geconfronteerd met een niet-weten. Maar we komen ook ter wereld met een oervertrouwen dat we steeds weer mogen bevestigen. En dat vertrouwen manifesteert zich in de hoop, dat op zijn beurt tot uiting komt in de door Fromm genoemde paraatheid. Klaar om te gaan lopen, klaar om boos te worden, ho te zeggen tegen onrecht. Klaar om te kiezen, dus.

Met hartelijke groet, Dik