Beste L,
Het is als een kind die voor het eerst gaat staan en zich vastklampt aan mijn been. Langzaam kijkt het vragend omhoog en zoekt mijn steunende blik: ‘hoe nu verder?’ Voor mij is er maar één weg en dat is dit kind helpen zo snel mogelijk de vrijheid te laten ervaren van het loslaten van mijn been; vrijheid om los te gaan waarheen het wil. Voor mij als begeleider van dit kind sta ik voor de taak mijn angst te overwinnen, dat ik nu niet meer bepaal waarheen het gaat, hoe snel en hoe roekeloos ook. Ik kan het slechts volgen en helpen als het gevallen is.
In de zomer van 2009 waren we met een groep Vrijburg-jongeren in Albanië, waaronder jij. Overal in het land, vooral in de grensstreken, stonden kleine, drie persoons bunkertjes. Bij navraag bleken het er 700.000 te zijn. De leider die deze veiligheidsmaatregel eind 70er jaren trof was Enver Hoxha. Hij was bang voor de hele wereld, verbrak alle internationale contacten en kon tenslotte nog maar één ding doen: de hele bevolking inschakelen om het land te verdedigen tegen de boze wereld. Hij eiste volstrekte volgzaamheid en duldde geen andere meningen dan de zijne, er was maar één richting waarin gelopen werd; de zijne.
Even een bijbelverhaal: Als het volk Israel eindelijk Egypte is ontvlucht onder leiding van Mozes, met de belofte dat ze nu hun vrijheid tegemoet gaan, blijkt dat niet de vrijheid nog moet komen, maar dat de weg die ze gaan de vrijheid is. Dat is wat God bedoelt met leiderschap. Goddelijk leiderschap voert altijd naar vrijheid, weg uit slavernij, regeltjes. Denk zelf na. Zodra je je overgeeft aan een leider die bepaalt waarheen te gaan, ga je ten onder, ren je doelloos in rondjes door de woestijn of rond een gouden kalf. Mozes is een ware leider omdat die het volk naar vrijheid leidt; hij loopt niet voor de troepen uit en eist geen volgzaamheid, maar bevindt zich onder de mensen, steunt ze als ze vallen en bemoedigt. Zo’n leiderschap vraagt ook ontwikkeling; eerder leider zijn tegen wil en dank dan zo graag de leider willen zijn; zo’n leiderschap vraagt eerder machteloosheid dan macht. Zo’n leider wekt in eerste instantie argwaan bij ‘het volk’, protest zelfs. Zo’n leider wordt slapheid verweten. En precies zo’n leider wordt in de bijbel ten tonele gevoerd, steeds weer, tot en met Jezus aan toe. Een leider die vrijheid geeft en geen (schijn)veiligheid.
Nog regelmatig moet ik denken aan prins Claus, die aanvankelijk ook gewantrouwd werd en slapheid verweten. Hij ontpopte zich uiteindelijk als zacht en vriendelijk mens, als leider onder de mensen, deed zijn stropdas af en bevrijdde daarmee niet alleen zichzelf, maar ook velen die zich geketend voelden in de omgangsvormen op het werk.
De Hoxha-leider tegenover de Mozes-leider. Ik denk dat het bijbelse leiderschap teruggaat op de kern, de wortel, radicaal dus, naar de bestemming van de mens: vrij. Vrij van angst, van onderdrukking, van dwang, agressie en geweld. Autonoom, zoals de mens bedoeld is.
Die zomer in Albanië zetten we allemaal van die grote stappen in de wijde onbekende wereld, vrij, maar beladen met vooroordelen. We waren een beetje bang voor de maffia, voor de Roma kinderen, voor de kleine crimineeltjes en de stugheid van de Albanezen. De eerste uren waren een mix van vrees en verbazing. Al onze vooroordelen moesten we loslaten, want er klopte er geen één. De volgende dagen voelden we ons vrij en stapten zonder angst door dit prachtige land met zijn gastvrije inwoners. De Albanezen die we spraken en die nog onder het schrikbewind van Enver Hoxha hadden geleden wisten beter dan wij wat vrijheid betekent. Dwars door de armoede heen verlangden ze naar contact, naar een venster op de wereld. Soms voelde het alsof ze aan onze benen hingen, of aan onze lippen, maar soms ook voelde het alsof wij ons vastklampten aan hun benen, de benen van de onvoorwaardelijke gastvrijheid en vertrouwen. We hebben elkaar losgelaten en weten weer een klein stukje beter wat vrijheid kan zijn en dat leiderschap tot vrijheid moet leiden.
Met hartelijke groet, Dik
